[212] กรา ริพฺพิ โสฯ

[213] สสาส วส วิส หน วน มนาน กมา โสฯ

[214] อามิ ถุ กุสีโต สกฯ

[215] ผสฺสาทโยฯ

[216] สุโต ณิสกฯ

[217] เว ตา ต ยุ ปนา ล กล จมา อโสฯ

[218] วย ทิว กร กเร หฺย สณสกปาส กสาฯ

[219] สส มส ทํสา สา สุฯ

[220] วิทา ทสุกฯ

[221] สสา รีโหฯ

[222] ชีวามา โห วมา จฯ

[223] ตณฺหาทโยฯ

[224] ปณุสฺสหา หีหี โณลง จฯ

[225] ขี มิ ปี จุ มา วา กาหิ โฬ อุสฺส วา ทีโฆ จฯ

[226] คุโต ฬก จฯ

[227] ปงฺคุฬาทโยฯ

[228] ปาโต ฬิฯ

[229] วีโต ฬุฯ

อิติ โมคฺคลฺลาเน พฺยากรเณ ณฺวาทิกณฺโฑ สตฺตโมฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

โมคฺคลฺลานพฺยากรณํ

1. ปฐโม สญฺญาทิกณฺโฑ

สิทฺธมิทฺธคุณํ สาธุ, นมสฺสิตฺวา ตถาคตํ;

สธมฺมสงฺฆํ ภาสิสฺสํ, มาคธํ สทฺทลกฺขณํฯ

[1] ออาทโย ติตาลีส วณฺณาฯ

อการาทโย นิคฺคหีตนฺตา เตจตฺตาลีส-กฺขรา วณฺณา นาม โหนฺติฯ อ อา อิ อี อุ อู เอ เอ โอ โอ, ก ข ค ฆ ง จ ฉ ช ฌ ญฺญ, ฏ ฐ ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม, ย ร ล ว ส ห ฬ อํฯ เตน กฺวตฺโถ? ‘‘เอ โอ น มวณฺเณ’’ 1. 37ฯ ติตาลีสาภิ วจนํ กตฺถจิ วณฺณโลปํ ญาเปติฯ เตน ‘ปฏิสงฺขา โยนิโส’ติอาทิ สิทฺธํฯ

[2] ทสาโท สราฯ

ตตฺถาทิมฺหิ ทส วณฺณา สรา นาม โหนฺติฯ เตน กฺวตฺโถ? ‘‘สโร โลโป สเร’’ 1, 26 อิจฺจาทิฯ

[3] ทฺเวทฺเว สวณฺณาฯ เตสุ ทฺเวทฺเว สรา สวณฺณา นาม โหนฺติฯ เตน กฺวตฺโถ? ‘‘วณฺณปเรน สวณฺโณปิ’’ 1, 24ฯ

[4] ปุพฺโพ รสฺโสฯ

เตสุ ทฺวีสุ โย โย ปุพฺโพ, โส โส รสฺสสญฺโญ โหติฯ เตสุ เอ.โอ.สํโยคโต ปุพฺพาว ทิสฺสนฺติฯ เตน กฺวตฺโถ? ‘‘รสฺโส วา’’ 2,62 อิจฺจาทิฯ

[5] ปโร ทีโฆฯ

เต สฺเวว ทฺวีสุโย โย ปโร, โส โส ทีฆสญฺโญ โหติฯ เตน กฺวตฺโถ? ‘‘โย โล ปนิสุ ทีโฆ’’ 2,88 อิจฺจาทิฯ

[6] กาทโย พฺยญฺชนาฯ

กการาทโย วณฺณา นิคฺคหีตปริยนฺตา พฺยญฺชนสญฺญาโหนฺติฯ เตน กฺวตฺโถ? ‘‘พฺยญฺชเน ทีฆรสฺสา’’ 1,33 อิจฺจาทิฯ

[7] ปญฺจ ปญฺจกา วคฺคาฯ

กาทโย ปญฺจ ปญฺจกา วคฺค, นาม โหนฺติฯ เตน กฺวตฺโถ? ‘‘วคฺเค วคฺคนฺโต’’ 1,41 อิจฺจาทิฯ

[8] พินฺทุ นิคฺคหีตํฯ

ยฺวายํ วณฺโณ พินฺทุมตฺโต, โส นิคฺคหีตสญฺโญ โหติฯ เตน กฺวตฺโถ? ‘‘นิคฺคหีตํ’’ 1,38 อิจาทิฯ ครุสญฺญากรณํ อนฺวตฺถสญฺญตฺถํฯ

[9] อิยุวณฺณา ฌลา นามสฺสนฺเตฯ

นามํ ปาฏิปทิกํ, ตสฺสอนฺเต วตฺตมานา อิวณฺณุวณฺณา ฌลสญฺญา โหนฺติ ยถากฺกมํฯ เตน กฺวตฺโถ? ‘‘ฌลา วา’’ 2,111 อิจฺจาทิฯ

[10] ปิตฺถิยํฯ

อิตฺถิยํ วตฺตมานสฺส นามสฺส-นฺเต วตฺตมานา อิวณฺณุวณฺณา ปสญฺญา โหนฺติฯ เตน กฺวตฺโถ? เย ปสฺสิวณฺณสฺส’’ 2,116 อิจฺจาทิฯ

[11] ฆาฯ

อิตฺถิยํ วตฺตมานสฺส นามสฺส-นฺเต วตฺถมาโน อากาโร ฆสญฺโญ โหติฯ เตน กฺวตฺโถ? ‘‘ฆพฺรหฺมาทิเต’’ 2,60 อิจฺจาทิฯ

[12] โค สฺยาลปเนฯ

อาลปเน สิ คสญฺโญ โหติฯ

เตน กฺวตฺโถ? ‘‘เควา’’ 2,65 อิจฺจาทิฯ

(สญฺญา)

[13] วิธิพฺพิเสสนนฺตสฺสฯ

ยํ วิเสสนํ, ตทนฺตสฺส วิธิ ญาตพฺโพ ‘‘อโต โยนํ ฏาเฏ’’ 2,41 นรานเรฯ

[14] สตฺตมิยํ ปุพฺพสฺสฯ

สตฺตมีนิทฺเทเส ปุพฺพสฺเสว การิยํ ญาตพฺพํ ‘‘สโร โลโป สเร’’ 1,26 เวฬคฺคํฯ ‘ตมห’นฺตีธ กสฺมา น โหติ?, สเรโตปสิเลสิกาธาโร ตตฺเถตาว วุจฺจเต ‘ปุพฺพสฺเสว โหติ น ปรสฺสา’ติฯ

[15] ปญฺจมิยํ ปรสฺสฯ

ปญฺจมีนิทฺเทเส ปรสฺส การิยํ ญาตพฺพํ ‘‘อโตโยนํ ฏาเฏ’’ 2,41 นรานเรฯ อิธ น โหตํ ‘ชนฺตุโห อนตฺตา’ฯ อิธ กสฺมา น โหติ? โอสขฺโย, อนนฺตเร กตตฺถตาย น พฺยวหิตสฺส การิยํฯ

[16] อาทิสฺสฯ

ปรสฺส สฺสิสฺสมานํ การิยมาทิวณฺณสฺส ญาตพฺพํ ‘‘ร สงฺขฺยาโต วา’’ 3,103 เตรสฯ

[17] ฉฏฺฐิยนฺตสฺสฯ

ฉฏฺฐีนิทฺทิฏฺฐสฺส ยํ การิยํ, ตทนฺตสฺส วณฺณสฺส วิญฺเญยฺยํ ‘‘ราชสฺสิ นามฺหิ’’ 2,23 ราชินาฯ

[18] งานุพนฺโธฯ

งกาโร อนุพนฺโธ ยสฺส, โส อนฺตสฺส โหติ ‘‘โคสฺสา วง’’ 1,32 ควาสฺสํฯ

[19] ฏานุพนฺธาเนกวณฺณา สพฺพสฺสฯ

ฏกาโร-นุพนฺโธ ยสฺส, โส-เนกกฺขโร จาเทโส สพฺพสฺส โหติ ‘‘อิมสฺสานิตฺถิยํ เฏ’’ 2,128 เอสุ, ‘‘นามฺห-นิมิ’’ 2,126 อเนนฯ

[20] ญกานุพนฺธาทฺยนฺตาฯ

ฉฏฺฐีนิทฺทิฏฺฐสฺส ญานุพนฺธกานุพนฺธา อาทฺยนฺตา โหนฺติ ‘‘พฺรูโต ติสฺสีญ’’ 6,36 พฺรวีติ, ‘‘ภูสฺส วุก’’ 6,17 พภูวฯ

[21] มานุพนฺโธ สรานมนฺตา ปโรฯ

มกาโร-นุพนฺโธ ยสฺส, โส สรา นมนฺตา สรา ปโร โหติ ‘‘มญฺจ รุธาทีนํ’’ 5-19 รุนฺธติฯ

[22] วิปฺปฏิเสเธฯ

ทฺวินฺนํ สาวกาสานเมกตฺถปฺปสงฺเค ปโร โหติฯ ยถา ทฺวินฺนํ ติณฺณํ วาปุริสานํ สหปฺปตฺติยํ ปโร, โส จ (คจฺฉติ) ตฺวํ จ (คจฺฉสิ, ตุมฺเห) คจฺฉถฯ โส จ (คจฺฉติ,) ตฺวํ จ (คจฺฉสิ,) อหํ จ (คจฺฉามิ, มยํ) คจฺฉามฯ

[23] สงฺเกโต-นวยโว-นุพนฺโธฯ

โย นวยวภูโตสงฺเกโต, โส-นุพนฺโธติ ญาตพฺโพ, ‘‘ลุปิตาทีนมาสิมฺหิ’’ 2-57 กตฺตาฯ

สงฺเกตคฺคหณํ กิํ? ปกติยาทิสมุทายสฺสานุพนฺธตา มา โหตูติ, อนวยโวหิ สมุทาโย… สมุทายรูปตฺตาเยวฯ

อนวยวคฺคหณํ กิํ? ‘‘อเตน’’ 2-108 ชเนนฯ อิมินาว โลปสฺสาวคตตฺตา นานุพนฺธโลปาย วจนมารทฺธํฯ

[24] วณฺณปเรน สวณฺโณปิฯ

วณฺณสทฺโท ปโร ยสฺมา เตน สวณฺโณปิ คยฺหติ สํจ รูปํ ‘‘ยุวณฺณานเมโอ ลุตฺตา’’ 1-29 วาเกริตํ, สโมนาฯ

[25] นฺตุ วนฺตุมนฺตฺวาวนฺตุตวนฺตุสมฺพนฺธีฯ

วนฺตฺวาทิสมฺพนฺธีเยวนฺตุ คยฺหติ, ‘‘นฺตนฺตูนํ นฺโต โยมฺหิ ปฐเม’’ 2-215 คุณวนฺโตฯ

วนฺตฺวาทิสมฺพนฺธีติ กิํ? ชนฺตู ตนฺตูฯ

(ปริภาสาโยฯ)

[26] สโร โลโป สเรฯ

สเร สโร โลปนีโย โหติฯ ตตฺริ-เม, สทฺธิ-นฺทฺริยํ, โนเห-ตํ, ภิกฺขุโน-วาโท, สเมตา-ยสฺมา, อภิภา-ยตนํ, ปุตฺตาม-ตฺถิ, อสนฺเต-ตฺถฯ

[27] ปโร กฺวจิฯ

สรมฺหา ปโร สโร กฺวจิ โลปนีโย โหติฯ โส-ปิ, สาว, ยโต-ทกํ, ตโต-วฯ กฺวจีติกิํ? สทฺธิ-นฺทฺริยํ, อยมธิกาโร อาปริจฺเฉทาวสานา, เตน นาติปฺปสงฺโคฯ

[28] น ทฺเววาฯ

ปุพฺพปรสรา ทฺเวปิ วา กฺวจิ น ลุปฺยนฺเต, ลตา อิว, ลเต-ว, ลตา-วฯ

[29] ยุวณฺณานเมโอ ลุตฺตาฯ

ลุตฺตา สรา ปเรสํ อิวณฺณุวณฺณานํ เอโอ โหนฺติ วา ยถากฺกมํฯ

ตสฺเส-ทํ, วาเต-ริตํ, โน-เปติ, วาโม-รู, อเต-วญฺเญหิ, โว-ทกํฯ กถํ ‘‘ปจฺโจรสฺมิ’’นฺติ? โยควิภาคาฯ วาตฺเวว? ตสฺสิทํฯ

ลุตฺเตติ กิํ? ลตา อิวฯ

[30] ยวา สเรฯ

สเร ปเร อิวณฺณุวณฺณานํ ยการวการา โหนฺติ วา ยถากฺกมํฯ พฺยากโต, อิจฺจสฺส, อชฺฌิณมุตฺโต, สฺวาคตํ, สฺวาปนลานิลํ, วาตฺเวว? อิติ-สฺสฯ กฺวจิตฺเวว? ยานี-ธ, สู-ปฏฺฐิตํฯ

[31] เอโอนํฯ

เอโอนํยวาโยนฺติ วา สเร ยถากฺกมํฯ ตฺยชฺช เต-ชฺช, สฺวาหํ โส-หํฯ กฺวจิตฺเวว? ปุตฺตาม-ตฺถิ, อสนฺเต-ตฺถฯ

[32] โคสฺสา-วงฯ

สเร โคสฺส อวง โหติฯ ควา-สฺสํฯ ‘ยถรีว, ตถริเว’ติ นิปาตาว, ‘ภุสามิเว’ติ อิวสทฺโท เอวตฺโถฯ

[33] พฺยญฺชเน ทีฆรสฺสาฯ

รสฺสทีฆานํ กฺวจิ ทีฆรสฺสา โหนฺติ พฺยญฺชเนฯ ตตฺรา-ยํ, มุนีจเร, สมฺมเทว, มาลภารีฯ

[34] สรมฺหา ทฺเวฯ

สรมฺหา ปรสฺส พฺยญฺชนสฺส กฺวจิ ทฺเว รูปานิ โหนฺติฯ ปคฺคโหฯ สรมฺหาติ กิํ? ตํ ขณํฯ

[35] จตุตฺถทุติเยสฺเวสํ ตติยปฐมาฯ

จตุตฺถทุติเยสุ ปเรสฺเวสํ จตุตฺถทุติยานํ ตพฺพคฺเค ตติย ปฐมา โหนฺติฯ ปจฺจาสตฺถฺยา, นิคฺโฆโส, อกฺขนฺติ, โพชฺฌงฺคา, เสตจฺฉตฺตํ, ทฑฺโฒ, นิฏฺฐานํ, มหทฺธโน, ยสตฺเถโร, อปฺผุฏํ, อพฺภุคฺคโตฯ เอสฺวีติ กิํ? เถโรฯ เอสนฺติ กิํ? ปตฺโถฯ

[36] วิติสฺเสเว วาฯ

เอวสทฺเท ปเร อิติสฺส โว โหติ วาฯ อิตฺเวว, อิจฺเจวฯ เอเวติ กิํ? อิจฺจาหฯ

[37] เอโอนม วณฺเณฯ

เอโอนํ วณฺเณ กฺวจิ อ โหติ วาฯ ทิสฺวา ยาจก มาคเต, อกรมฺหส เต, เอส อตฺโถ, เอส ธมฺโม, อคฺคมกฺขายติ, สฺวาตนํ , หิยฺยตฺตนํ, กรสฺสุฯ วาตฺเวว? ยาจเก อาคเต เอโส ธมฺโมฯ วณฺเณติ กิํ? โสฯ

[38] นิคฺคหีตํฯ

นิคฺคหีตมาคโม โหติ วา กฺวจิฯ จกฺขุํ อุทปาทิ จกฺขุอุทปาทิ, ปุริมํ ชาติํ ปุริมชาติํ, กตฺตพฺพํ กุสลํ พหุํฯ อวํสิโรติอาทีสุ นิจฺจํ… ววตฺถิตวิภาสตฺตา วาธิการสฺส, สามตฺติเยนาคโมว, ส จ รสฺส สรสฺเสว โหติ… ตสฺส รสฺสานุคตตฺตาฯ

[39] โลโปฯ

นิคฺคหีตสฺส โลโป โหติ วา กฺวจิฯ กฺยาหํ กิมหํสารตฺโต สํรตฺโตฯ สลฺเล โข-คนฺตุกาโม คนฺตุมโนติ, อาทีสุ นิจฺจํฯ

[40] ปรสรสฺสฯ

นิคฺคหีตมฺหา ปรสฺส สรสฺส โลโป โหติ วา กฺวจิฯ ตฺวํ-สิ ตฺวมสิฯ

[41] วคฺเค วคฺคนฺโตฯ

นิคฺคหีตสฺส โข วคฺเค วคฺคนฺโต วา โหติ ปจฺจาสตฺตฺยาฯ ตงฺกโรติ ตํ กโรติ, ตญฺจรติ ตํ จรติ, ตณฺฐานํ ตํ ฐานํ, ตนฺธนํ ตํ ธนํ, ตมฺปาติ ตํ ปาติฯ นิจฺจํ ปทมชฺเฌ คนฺตฺวา, กฺวจญฺญาตฺรปิ สนฺติฏฺฐติฯ

[42] เยวหิสุ โญฯ

ย เอว หิ สทฺเทสุ นิคฺคหีตสฺส วา โญ โหติฯ ยญฺญเทว, ตญฺเญว, ตญฺหิ, วาตฺเวว? ยํ ยเทวฯ

[43] เย สํสฺสฯ

สํสทฺทสฺส ยํ นิคฺคหีตํ ตสฺส วา โญ โหติ ยกาเรฯ สญฺญโม สํยโมฯ

[44] มยทา สเรฯ

นิคฺคหีตสฺส มยทา โหนฺติ วา สเร กฺวจิฯ ตมหํ, ตยิทํ, ตทลํฯ วา ตฺเวว? ตํ อหํฯ

[45] วนตรคา จาคมาฯ

เอเต มยทา จ อาคมา โหนฺติ สเร วา กฺวจิฯ ติวงฺคิกํ, อิโต นายติ, จินิตฺวา, ตสฺมาติห, นิโรชํ, ปุถเคว, อิธมาหุ, ยถยิทํ, อตฺตทตฺถํฯ วา ตฺเวว? อตฺตตฺถํฯ ‘อติปฺปโค โข ตาวา’ติ-ปฐมนฺโต ปคสทฺโทวฯ

[46] ฉา โฬฯ

ฉสทฺทา ปรสฺส สรสฺส ฬกาโร อาคโม โหติ วาฯ ฉฬงฺคํ, ฉฬายตนํฯ วาตฺเวว? ฉอภิญฺญาฯ

[47] ตทมินาทีนิฯ

ตทมินาทีนิ สาธูนิ ภวนฺติฯ ตํ อิมินา ตทมินา, สกิํ อาคามี สกทาคามี, เอกํ อิธ อหํ เอกมิทาหํ, สํวิธาย อวหาโร สํวิทาวหาโร, วาริโน วาหโก วลาหโก, ชีวนสฺส มูโต ชีมูโต, ฉวสฺส สยนํ สุสานํ, อุทฺธํ ขมสฺส อุทุกฺขลํ, ปิสิตาโส ปิสาโจ, มหิยํ รวตีติ มยูโร, เอวมญฺเญปิ ปโยคโต-นุคนฺตพฺพา, ปเรสํ ปิโสทราทิมิเวทํ ทฏฺฐพฺพํฯ

[48] ตวคฺควรณานํ เย จวคฺคพยญาฯ

ตวคฺควรณานํ กฺวจิ จวคฺคพยญา โหนฺติ ยถากฺกมํ ยกาเรฯ อปุจฺจณฺฑตาย, ตจฺฉํ, ยชฺเชวํ, อชฺฌตฺตํ, ถญฺญํ, ทิพฺพํ, ปยฺโยสนา, โปกฺขรญฺโญฯ กฺวจิตฺเวว? รตฺตฺยา

[49] วคฺคลเสหิ เตฯ

วคฺคลเสหิ ปรสฺส ยการสฺส กฺวจิ เต วคฺคลสา โหนฺติฯ

สกฺกเต, ปจฺจเต, อฏฺฏเต, กุปฺปเต, ผลฺลเต, อสฺสเตฯ กฺวจิตฺเวว? กฺยาหํฯ

[50] หสฺส วิปลฺลาโสฯ

หสฺส วิปลฺลาโส โหติ ยกาเรฯ คุยฺหํฯ

[51] เว วาฯ

หสฺส วิปลฺลาโส โหติ วา วกาเรฯ พวฺหาพาโธ พวฺหาพาโธฯ

[52] ตถานรานํ ฏฐณลา

ตถนรานํ ฏฐณลา โหนฺติ วาฯ ทุกฺกฏํ, อฏฺฐกถา, คหณํ, ปลิโฆ, ปลายติฯ วาตฺเวว? ทุกฺกตํฯ กฺวจิตฺเวว? สุคโตฯ

[53] สํโยคาทิ โลโปฯ

สํโยคสฺส โย อาทีภูโต-วยโว ตสฺส วา กฺวจิ โลโป โหติฯ ปุปฺผํ-สา ชายเต-คินิฯ

[54] วิจฺฉาภิกฺขญฺเญสุ ทฺเวฯ

วิจฺฉายมาภิกฺขญฺเญ จ ยํ วตฺตเต, ตสฺส ทฺเว รูปานิ โหนฺติฯ กฺริยาย คุเณน ทพฺเพน วา ภินฺเน อตฺเถ พฺยาปิตุมิจฺฉา วิจฺฉาฯ รุกฺขํ รุกฺขํ สิญฺจติ, คาโม คาโม รมณีโย, คาเม คาเม ปานียํ, เคเห เคเห อิสฺสโร, รสํ รสํ ภกฺขยติ, กิริยํ กิริยมารภเตฯ

อตฺถิเยวา-นุปุพฺพิเยปิ วิจฺฉา มูเล มูเล ถูลา, อคฺเค อคฺเค สุขุมา, ยทิ หิ เอตฺถ มูลคฺคเภโท น สิยา, อานุปุพฺพิยมฺปิ น ภเวยฺยฯ มาสกํ มาสกํ อิมมฺหา กหาปณา ภวนฺถานํ ทฺวินฺนํ เทหีติ มาสกํ มาสกมิจฺเจตสฺมา วิจฺฉาคมฺยเต, สทฺทนฺตรโต ปน อิมมฺหา กหาปณาติ อวธารณํฯ ปุพฺพํ ปุพฺพํ ปุปฺผนฺติ, ปฐมํ ปฐมํ ปจฺจนฺตีตฺยตฺราปิ วิจฺฉาวฯ

อิเม อุโภ อฑฺฒา กตรา กตรา เอสํ ทฺวินฺนมฑฺฒตา, สพฺเพ อิเม อฑฺฒา กตมา กตมา อิเมสํ อฑฺฒุตา อิหาปิ วิจฺฉาวฯ อาภิกฺขญฺญํ โปโนปุญฺญํ ปจติ ปจติ, ปปจติ ปปจติ, ลุนาหิ ลุนาหิตฺเววายํ ลุนาติ, ภุตฺวา ภุตฺวา คจฺฉติ, ปฏปฏา กโรติ, ปฏปฏายติฯ

[55] สฺยาทิโลโป ปุพฺพสฺเสกสฺสฯ

วิจฺฉายเมกสฺส ทฺวิตฺเต ปุพฺพสฺส สฺยาทิโลโป โหติฯ เอเกกสฺสฯ กถํ มตฺถกมตฺถเกนาติ? ‘สฺยาทิโลโป ปุพฺพสฺสา’ติ โยควิภาคา, นาจาติปฺปสงฺโค โยควิภาคา อิฏฺฐปฺปสิทฺธีติฯ

[56] สพฺพาทีนํ วีติหาเรฯ

สพฺพาทีนํ วีติหาเร ทฺเว ภวนฺติ ปุพฺพสฺส สฺยาทิโลโป จฯ อญฺญมญฺญสฺส โภชกา, อิตรีตรสฺส โภชกาฯ

[57] ยาวโพธํ สมฺภเมฯ

ตุริเตนาปายเหตุปทสฺสนํ สมฺภโม, ตสฺมิํสติ วตฺถุ ยาวนฺเตหิ สทฺเทหิ โส-ตฺโถ วิญฺญายเต, ตาวนฺโต สทฺทา ปยุชฺชนฺเตฯ สปฺโป สปฺโป สปฺโป, พุชฺฌสฺสุ พุชฺฌสฺสุ พุชฺฌสฺสุ, ภินฺโน ภิกฺขุสงฺโฆ ภินฺโน ภิกฺขุสงฺโฆฯ

[58] พหุลํฯ

อยมธิกาโร อาสตฺถปริสมตฺติยาฯ เตน นาติปฺปสงฺโค อิฏฺฐปฺปสิทฺธิ จฯ

อิติ โมคฺคลฺลาเน พฺยากรเณ วุตฺติยํ

ปฐโม กณฺโฑฯ

2. ทุติโย กณฺโฑ (สฺยาทิ)

[1] ทฺเว ทฺเว-กาเนเกสุ นามสฺมา สิ โย, อํ โย, นา หิ, ส นํ, สฺมา หิ, ส นํ, สฺมิํ สุฯ

เอเตสํ ทฺเว ทฺเว โหนฺติ เอกาเนกตฺเถสุ วตฺตมานโต นามสฺมาฯ มุนิ มุนโย, มุนิํ มุนโย, มุนินา มุนีหิ, มุนิสฺส มุนีนํ, มุนิสฺมา มุนีหิ, มุนิสฺส มุนีนํ, มุนิสฺมิํ มุนีสุ, เอวํ กุมารี กุมาริโย, กญฺญา กญฺญาโยติฯ เอตานิ สตฺต ทุกานิ สตฺต วิภตฺติโย วิภาโค วิภตีติ กตฺวา, เอตฺถ สิอมิตี-การา-การา ‘‘กิมํ สิสุ’’ 2,200 ติ สํเกตตฺถาฯ

[2] กมฺเม ทุติยาฯ

กรียติ กตฺตุ กิริยายา-ภิสมฺพนฺธียตีติ กมฺมํ, ตสฺมิํ ทุติยาวิภตฺติ โหตํฯ กฏํ กโรติ, โอทนํ ปจติ, อาทิจฺจํ ปสฺสติฯ

‘โอทโน ปจฺจตี’ติ โอทนสทฺทโต กมฺมตา นปฺปตียเต, กิญฺจรหิ? อาขฺยาตโตฯ ‘กฏํ กโรติ วิปุลํ ทสฺสนีย’นฺติ อตฺเถว คุณยุตฺตสฺส กมฺมตา, อิจฺฉิเตปิ กมฺมตฺตาว ทุติยา สิทฺธา คาวุํ ปโย โทหติ, โคมนฺตํ คาวํ ยาจติ, คาวมวรุนฺธติ วชํ, มาณวกํ มคฺคํ ปุจฺฉติ, โคมนฺตํ คาวํ ภิกฺขเต, รุกฺขมวจินาติ ผลานิ, สิสฺสํ ธมฺมํ พฺรูเต, สิสฺสํ ธมฺมมนุสาสตีติฯ เอวํ อนิจฺฉิเตปิ อหิํ ลงฺฆยติ, วิสํ ภกฺเขติฯ